ŞİMŞEK TANRISI THOR
Thor karakterini hepimiz Marvel çizgi roman ve filmlerinden biliriz. Ancak gerçek İskandinav mitolojisi ile Marvel’in Thor’u arasında farklar vardır. Normalde bir romanın film uyarlaması olduğunda da kimi yerlerde farklar olur. Ancak mitolojik karakterlerin mitolojiyi doğru öğrenmek adına değiştirilmeden doğru anlatılması gerekir. Çünkü insanlar mitolojiye her dönemde ilgi duymuşlardır. Teknolojinin olmadığı dönemlerde evrenin nasıl oluştuğunu öğrenmeye çalışan insanlar, doğaüstü varlıkların olduğunu öne sürmüşlerdir. Bu sebeple her toplumun farklı bir mitolojisi, farklı karakterleri vardır. İsimleri farklı olsa da kimi zaman bu karakterler birbirine benzer özellikler barındırmaktadır. Temelinde iyi ve kötü karakterler vardır. Dünya iyi ve kötünün mücadelesi arasında oluşmuştur. İnsanlar cezalandırılmak için ölümlü olarak yaratılmıştır. Genel anlamda farklı toplumlardaki mitlerin ortak özellikleri bunlardır.
Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte mitoloji dönüşüme uğramıştır. Filmlere, kitaplara uyarlanmışlardır. Bu uyarlamalar haliyle dönüşümlere sebep olmuştur. Her yazar kendi anladığı şekilde mitolojiyi yorumladığı için bütün eserlerde karakterler aynı olmasına rağmen konular farklı şekilde anlatılıyor. Örneğin Thor’un çizgi romanı ve filmi arsında da farklar bulunmaktadır.
Mitolojik karakterlerin filmlere konu olmasının asıl sebebi reyting kazanmaktır. Yüksek bütçeli filmler yapılarak mitolojik karakterler daha dikkat çekici hale getiriliyor. İyi ve kötü arasındaki mücadele filmlere de yansıtılıyor. Yüksek kaliteli filmlerle insanların mitolojiye olan ilgisi de artıyor. Bu durumun zararı sadece filmden gördüklerine inanan kişiler gerçek mitolojiye değil de filme inanıyorlar. Ancak filmlerin olumlu yanları da vardır. Film sayesinde mitolojiye merak saran kişiler gerçek mitolojiyi araştırarak öğrenebilirler.
Thor filminde Loki karakteri Odin’in gerçek oğlu olmadığını öğrenince kötülük yapmaya başlar. Babasını öldürerek ve Thor’un sürgünde olmasını fırsat bilerek tahta oturmak ister. Ancak Thor buna engel olur ve babasını kurtarır. Serinin ikinci filminde Loki cezalandırılmıştır. Asgard, Malakith öncülüğündeki Kara Elfler’in saldırısına uğrar. Malakith, Frigga’yı öldürür. Frigga, filmde Loki’nin üvey Thor’un gerçek annesidir. Frigga ölmeden önce Loki’yi ziyaret ederek onula konuşurdu onu iyi bir insan yapmak isterdi. Frigga’nın ölümü kötü karakter Loki’yi de sarsar. Bunun üzerine Thor, Malakith’i durdurmak için Loki’den yardım ister. Loki üvey annesinin intikamını almak için nefret ettiği üvey kardeşine yardım etmeye karar verir. Thor bir yandan da Loki’nin ona ihanet edeceğini düşündüğü için çekincelidir. Filmin sonuna doğru Loki ilizyon yeteneğini kullanarak Thor’a ihanet etmiş gibi yapar ve seyirciye bu şekilde gösterilir. Ancak Thor’un bu hamleden haberi vardır. Bu ilizyon sayesinde Malakith yenilir.
Bu kısımda verilmek istenen mesaj, iyinin içinde kötü kötünün içinde iyi vardır. Yani Çin kültüründeki “Ying Yang” burada mesaj olarak verilir. Loki kötü olmasına rağmen kendini filmde feda eder. Ayrıca burada Amerikan filmlerinde genel olarak konu olan şu mesaj verilir: “Herkes ikinci bir şansı hak eder.” Yani bir kişi cinayet de işlese insanlara zulüm de etse o kişi iyi olmaya karar verdiyse ona ikinci bir şans verilmelidir. Ancak bir katile ikinci bir şans verdiğinizde o katilin serbest kaldıktan sonra işleyeceği cinayetlerden siz sorumlu olursunuz.
ABD yapımı filmlerin amacı ABD kültürünü insanlara benimsetmektedir. Film ister İtalya’da geçsin ister uzayda geçsin, ABD yapımıysa onların kültürü yansıtılır. Filmdeki Asgard’da yaşayan iyi insanların özellikleri aslında ABD’lilerin bize aşılamak istedikleri kendi düşünceleridir. Filmde, geçen ufak bir diyalog yoluyla bile kültür yansıtılır. Film yönünden sınırsız bütçesi olan ABD, yüksek kalitedeki filmleri bütün dünyaya ulaştırır ve aslında “kültür emperyalizmi” yapar. 21. Yüzyılda açıkça savaşlardan ziyade kültür emperyalizmi yaparak insanların zihinlerini işgal ederler. Bu sebeple ABD’den uzak olan ülkelerde bile insanlar ABD yapımı Thor filminden esinlenerek o karakterin basılı olduğu ürünleri satın alırlar. Ayrıca sürekli tüketim yapan kitlelere dönüşürler.
Thor filmi sayesinde hem bilet satışları hem Thor oyuncak figürlerinin yanı sıra tişörtler, oyunlar çıkartıldı. Yani bu durumda kapitalizm kendini yeniden üretmiş oldu. Bir kişi hem bilet alarak filme gitti. Filmin etkisiyle gidip baskılı tişört ve oyuncak figür aldı. Dolayısıyla tek bir hikâye kullanılarak farklı sektörlerde tüketim canlanmış oldu. Sistem, bu şekilde devamlılığını sağlar. Küçük bir şey atar ortaya ve o küçük şey kelebek etkisi yaratarak sistemi canlı tutar.
İngilizce dilinde, “perşembe” anlamına gelen “thursday” sözcüğü aslında Thor’un günü anlamına gelmektedir. Thor, Sakson dilinde Thunar, Almanca da Donner kelimelerinden oluşan “gökgürültüsü” anlamına gelir. Angalosaksonlar bu sebepten dolayı haftanın beşinci gününe Thor’un günü anlamını vermişlerdir. Bu durum mitolojinin insanları ne kadar etkilediğinin göstergesidir. Bir günü inandıkları tanrıya adamak. Roma ve Yunan mitolojisinde de benzer durumlar görülmektedir.
Gerçek İskandinav mitolojisinde Thor, Odin ve Frigg’in oğludur. Thor Asgard’ın koruyucusu ve İskandinav mitolojisinde Odin’den sonraki en güçlü tanrıdır. Yıldırım Tanrısı Thor’un Miollnir adında bir çekici vardır. Thor bu çekici kullanarak yağmur yağdırabilir, fırtınalar oluşturabilir ve şimşek çakabilir. Miollnir, atıldıktan sonra bumerang gibi sahibine geri döner. Miollnir’i yalnızca layık olanlar kullanabilir. Thor çekicini kullanarak evlilikleri ve nesneleri kutsama gücüne sahiptir. Thor’un çekici, Brokk ve Etri isimli iki cüce tarafından yapılmıştır. Çekiç yapılırken kötü tanrı Loki sinek kılığına girerek Brokk ve Etri kardeşleri rahatsız eder. Bunun sonucunda cüceler kaza yaparlar ve çekicin sapı kısa kalır. Thor demirden eldivenler kullanır. Bu eldivenleri kullanmadan çekicini savuramaz. Ancak Marvel filminde Thor insan kıyafetleri üzerindeyken bile çekicini savurmuştur. Thor’un bir diğer eşyası ise Megingjord adındaki altın kemeridir. Altın kemer sayesinde Thor’un tanrısal güçleri ikiye katlanır.
Thor, altın saçlı tanrıça Sif ile evlidir. Sif’e altın saçlı denmesinin sebebi onun altın saçlar takmasıdır. Bir gün kötü tanrı Loki, Thor un sarı saçlı güzeller güzeli eşi Sif’e âşık olur. Sif kendisini reddedince kılık değiştirerek Sif’in yanına gider ve onun gür ve gösterişli saçlarını keser. Sif artık çekiciliğini kaybetmiştir. Bunun üzerine eşinin intikamını almak isteyen Thor, Loki’yi tehdit eder. İskandinav mitolojisinde tanrılar ölümlüdür. Loki ölümden korktuğu için Thor’dan özür diler ve Sif için altından saçlar yaptırır. Bu saçları takan Sif, eski güzelliğine kavuşur ve altın saçlı tanrıça olarak anılmaya başlar.
İskandinav mitolojisinde Thor’un kızıl saç ve sakalları bulunmaktadır. Ayrıca onu taşıyan iki tane keçisi vardır. Thor hem keçilerini binek hayvanı olarak kullanır hem de acıktığında onları yer, daha sonra çekicini kullanarak keçilerini tekrardan hayata döndürür. Keçiler hayata dönebilir fakat kemiklerinin sağlam olması gerekmektedir. Bir hikayesinde Thor ve Loki yoksul bir köylünün evine misafir olur. Onları beslemek için keçilerini kullanır. Köylüleri keçilerin kemiklerine zarar vermemeleri konusunda uyarır. Ancak Loki, evin oğlunu gizlice korkutarak ondan kemikteki iliği emmesini ister. Loki’den çok korkan çocuk kemiği kırarak iliği emer. Thor keçilerini canlandırırken bir tanesinin bacağının kırık olarak canlandığını görür. Bunun üzerine öfkelenen Thor, ailenin çiftliğini talan etmeye başlar. Sonunda çocuk suçunu itiraf eder. Thor, aileyi talan etmemek için delikanlının kendisiyle gelmesini ister. Ailesi izin verince çocuk Thor ile beraber gider ve onun kölesi olur.
Burada değinilmesi gereken bir diğer nokta ise filmlerde Thor’un yalnızca Asgard’ın değil dünyanın da kurtarıcısı olarak verilmesidir. Gerçekte Thor, keçileri için insanları öldürmeyi göze almış birisidir. Ancak Marvel’den tanıdığımız Thor ne olursa olsun masum bir insanı öldürmez. Çünkü insanlar ölümlü ve güçsüz yaratıklardır. Yıldırım Tanrısının gücüyle sıradan bir insanın gücü karşılaştırılamaz.
Filmde Ayrıca Loki, Odin’in üvey oğlu olarak bilinmektedir. Odin, Loki bebekken onu yanına alır ve büyütür. Ona oğlu gibi bakar. Asgard’ın tahtına oturmak isteyen Loki, kardeşi Thor’u kıskanır. Üvey çocuk olduğunu öğrenince öfkelenir ve küçüklüğünden beri kendisinin bu yüzden hor görüldüğünü düşünür. Gerçek evlatları olmadığı için onun Asgard kralı olamayacağı çok öncesinden belliydi. Bu durum tamamen Marvel’in hikâyeye duygusallık katması ile oluşturulmuştur. Normalde Loki, Odin’in üvey oğlu değil. Loki sinema dünyasında en sevilen kötü karakterlerden biridir. Loki’nin sevilen bir karakter olmasında filmde verilen kardeşlik gibi duygusal bağlar etkili olmuştur. Loki kötü olsa bile bazen Thor’a yardım etmiş, yaptığı espirilerle seyircilerin gözünde sempati kazanmıştır. Aslında Loki karakteri Marvel filmlerinde de kötüdür. Masum kişilerin ölümüne sebep olmuş bir karakterdir. Ancak filmde yansıtılan sempatik karakter sayesinde Loki’nin hayranları oluşmuştur. Filmi izlediğimde ben bile Asgard tahtını Loki’ye yakıştırmıştım. Loki’nin kazandığı sempatide filmde verilen duyguların yanı sıra oynayan oyuncu da sempatik bir hava katmıştır. Karakterin uzun saçlı olması, gerektiğinde iyilik yapması, söz oyunlarıyla seyirciyi güldürmesi kötü kalpli Loki’nin sevilmesini sağlamıştır.
Loki mitolojide kötülük ve kurnazlık tanrısı olarak geçmektedir. Marvel filmlerinde de Loki, oldukça kurnaz bir karakterdir. İlk filmde Thor, Dünya’ya sürgün edilince onu ziyaret etmeye gelmişti. Thor’a Odin’in ölmeden önce kendisini tahta layık gördüğünü söylemişti. Ancak Odin ölmemişti ağır hastaydı ve Loki onu öldürtmeye çalışıyordu. Thor, kardeşinin söylediklerine güvenmişti ancak gerçeği sonradan öğrenecekti.
İskandinav mitolojisinde Loki, cinsiyet değiştirme özelliğine de sahiptir. Bir aygırı baştan çıkarmış ve bu dönüşümün sonucu olarak Slepnir doğmuştur. Slepnir sekiz bacağa sahip olan bir attın. Loki, Slepnir’i Odin’e hediye eder.
Loki filmde olduğu gibi aslında buz devidir. Buz Devleri ve Aesir Tanrılarının savaşında Buz Devleriyle alakalı önemli bilgiler vermiştir. Bunun üzerine Odin, Loki’yi kan kardeşi olarak kendi yanına almıştır. Bu konu filmde
şu şekilde işlenmiştir: Buz Devleri ile Tanrılar arasında savaş vardır. Bu savaş sırasında Odin, ağlayan bir buzdan bebek görür. Bu bebek Loki’dir. Odin, onu masum bir bebek olduğu için yanına alır. Filmde yine duygusal bağlar ön plandadır. Bunun sebebi, günümüzde duygusal, dramatik yapımların insanlar tarafından daha çok tercih edilmesidir. Mitlerin çıktığı yılları inceleyecek olursak, bu dönemlerde mitolojik tanrılar sınırsız güçleri olan acımasız. İnsani duygulardan yoksun varlıklardı. Gerektiğinde bir bebeğe bile zarar verebilecek sınırsız güce sahip acımasız yaratıklar… Filmlerde mitolojik karakterler duygusal, sempatik ve sevecen olarak verilmektedir. Bu tamamen günümüz insanının dikkatini çekmeye yönelik bir durumdur. Aslında mitolojik karakterlerin sempatik olarak verilmesi güzeldir de. Sadece gerçek mitlerden biraz farklı olduğu için çeldiricidir. Bunun sebebi de kuşaklar arasındaki farklardır. Mitolojinin ortaya çıktığı dönemlerde toplumlar bu varlıklara gerçekten inanmışlardır.
Thor film serisinde hiç görmediğimiz bir karakter daha vardır. Balder, en yakışıklı tanrı olarak bilinir. Neşe, ışık, saflık, masumiyet ve barışı temsil eder. Balder, Odin ve Frigg’in oğlu Thor’un kardeşidir. Filmde Thor’un masum kardeşine yer vermek yerine, Loki onun üvey kardeşi olarak ele alınmıştır. Balder’in gücü düğer tanrılardan azdı ancak zeki ve kendini iyi ifade edebilen bir tanrıdır. Balder tüm canlılar tarafından sevilen bir karakterdi ve ölümü ise Loki’den gelmişti. Balder’in kör kardeşi Hod’ ökse otundan bir ok veren Loki, Balder’in ölümüne sebep olmuştur.
Odin, bilgelik, şifa, savaş, zafer ve krallık tanrısı olarak bilinir. Odin, İskandinav mitolojisinin baş tanrısıdır. Oturduğu tahttan dokuz diyarda yaşanan tüm olayları izleyebilir. Aynı zamanda kartala da dönüşe bilen Odin, yeryüzü ve gökyüzünün hakimidir. Odin, bir gözünü bilgelik kuyusundan içebilmek için feda etmiştir. Bunun sayesinde sonsuz bilgiye ulaşmış ve artık altın gibi parlayan tek gözle yaşamını devam ettirmiştir. Odin, Yunan mitolojisinin en güçlü tanrısı olan Zeus’un kuzey mitolojisindeki karşılığıdır. Roma mitolojisinden Jüpiter, Türk mitlerinden Ülgen ile eşdeğer güce sahiptir.
Film ve çizgi romanlarda mitolojik tanrılar süper kahraman, insanların kurtarıcısı olarak ele alınır. Kendi gezegenlerini bırakıp ölümlülerin dünyasını düzene koyar. Hatta ölümlü bir insana âşık olurlar. Gerçek mit karakterleri süper kahraman değildirler. İyi olanların da kötü karakterlerden aslında pek bir farkı yoktur. Hepsi kendi kurdukları düzenin devamlılığını korumayı amaçlarlar. Buradaki temel amaç halkları veya insanları kurtarmak değildir. Asıl amaç kendi en güçlü tanrı olma unvanlarını koruyabilmektir. Çünkü yenildiklerinde hükümdarlıkları son bulacak. Bu yüzden iyi olarak gösterilen mitolojik karakterler kötü karakterlerden kendi hükümdarlıklarını korurlar. Aslında savaşta iyi veya kötü taraf yoktur. Her iki taraf da kendine göre iyidir. Rahat tahtlarında oturan iki kişinin kavgası, her iki taraftan da masum savaşçıların ölmesiyle sonuçlanır.
Filmlerde sınırsız güce sahip olan tanrıların ölümlü insanlara âşık olması veya onlarla olan arkadaşlıklarını inceleyelim. Çoğu Marvel ve DC filminde sınırsız güce sahip olan kişiler sıradan insanlara âşık olurlar. Yine burada filmlerde verilmek istenen duygu ön plandadır. Örneğin, Superman da bir ölümlüye âşık olur, sıradan bir işte çalışır. Sıradan insanlar gibi gezer. Ya da Wonder Woman bir ölümlüye âşık olur. Bazı filmlerde sadece mitolojik olaylar değiştirilmez tarih de farklı şekilde verilir. Örneğin, Wonder Womani filmi 2. Dünya Savaşı Yıllarında geçmektedir. Wonder Woman’ın baş düşmanı özel güçleri olan Ares, aslında Hitler’dir. Yani film yapmak için tarih fantastik özelliklerle birlikte anlatılır.
Thor filminde ise karakterimiz dünyalı bir bilim kadınına gönlünü kaptırıyor. Dünya’dan sıradan arkadaşlar ediniyor. İnsanları sanki kendi halkıymış gibi canını feda edercesine koruyor. Tabi klasik olarak 2. Filmde şöyle bir sahne ekleniyor. Odin, oğluna bu kızın ölümlü olduğunu, onunla mutlu olamayacağını söylüyor. Yani şu klişe bir anlamda gerçeğe dönüşüyor. Siz ayrı dünyaların insanlarısınız…
Her millet kendi kültürüne özgü mitler ortaya atmışlardır. Kimileri tanrıları gezegenlerle eş görmüş, kimileri başka gezegenlerde doğmuşlardır. Ancak hepsinde bir baş tanrı, bir baş kötü vardır. İyi ve kötünün amansız mücadelesi sadece mitlerde değil bütün öykülerde çocuk masallarında yer almaktadır. Temelde insana şu bilgi verilir. İyiye yönelirsen kazanırsın. Kötüye inanırsan sende kötü olur ve cezalandırılırsın ne olursa olsun iyinin peşinden git. Çocuk masallarında çocuklara iyi ve kötünün ne olduğunu öğretmek için kullanılan bu zıtlık günümüzde başka boyutlardadır.
Bütün çizgi film, yüksek bütçeli filmler, romanlar hep iyi ve kötüden bahseder. Hatta dinler bile bize bunu anlatır. Tanrı iyi İblis kötüdür. Dinlerdeki durum da mitolojik karakterlere benzemektedir. Günümüz kapitalist toplum düzeni bütün kitle iletişim araçlarına dolayısıyla medyaya sahiptir. Medya yoluyla kapital düzen yeniden üretilir. Medyayı eleştirel olarak inceleyen Adorno ve Horkeimer, hazırladıkları “Kültür Endüstrisi” isimli çalışmasında kapitalizmin medyayı nasıl kullandıklarını anlatırlar. Gerçekte bize verilen iyi karakterler kapitalist sisteme dahil olan kurulu düzeni sorgulamayan kişilerdir. Kötüler ise sisteme baş kaldıran, düzenli sistemi sorgulayan ve sonunda savaşı kaybedip cezalandırılan kişilerdir.
Thor filmini bu düşünce ekseninde ele alalım. Thor başlarda babasına karşı gelip sürgün yemiş olmasına rağmen temelinde babasının kurduğu düzeni korumaya çalışan iyi bir adam olarak verilir. Loki ise düzeni bozmaya çalışan kendi düzenini oturtmaya çalışan bir karakterdir. Serinin genelinde iyi olan Thor gelecekteki kral olarak görülür ve bununla ödüllendirilirken, kötü Loki mahkûm edilir. Peki yanlış olan Odin’in kurduğu düzense ve Loki bunu düzeltmeye çalışıyorsa… Bu eksende düşünüldüğünde Thor kapitalist sistemin koruyucusu ve Loki ise sisteme başkaldırmış bir halk kahramanı olarak görülebilir.
Her şey insanın bakış açısına bağlıdır. Bir kötü kime göre neye göre kötüdür? İyi olan kişiler gerçekten iyi midir, yoksa sadece gösteriş mi yapıyorlar?
