Milyonlarca emekliyi ilgilendiren yeni maaş düzenlemesiyle ilgili ayrıntılar netleşmeye başladı. Emekli maaşlarının hesaplanmasında yaşanan adaletsizlikleri gidermek amacıyla sistemde köklü değişiklikler yapılacak. Yıllık enflasyon oranlarının farklılık göstermesi nedeniyle, emekli maaşlarında yüzde 35'e varan farklılıklar oluşabiliyor. 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere farklı sistemler uygulanıyor. İşte yeni düzenlemenin tüm detayları...
Türkiye'de emeklilik sistemi yeniden yapılandırılıyor. Mevcut durumda, her dört çalışana bir emeklinin düşmesi gerekirken, şu an bu oran 1,8 çalışana bir emekli şeklinde. Bu dengesizlik, emekli maaşlarının azalmasına yol açıyor. Örneğin, 3.600 prim günü olan bir Bağ-Kur'lu ile 9.000 prim günü olan neredeyse aynı maaşı alıyor. Yeni emeklilik sistemiyle bu tür sorunların çözülmesi hedefleniyor.
EMEKLİ MAAŞ HESAPLAMASI 6 KRİTERE GÖRE YAPILIYOR
Türkiye'de emekli maaşları, karma bir sisteme göre hesaplanıyor ve bu da farklı maaşların ortaya çıkmasına neden oluyor. Maaş hesaplamasında dikkate alınan kriterler şunlardır:
- Sigortalının çalışma süresince ödediği primler (SPEK: Sosyal Güvenlik Prime Esas Kazanç)
- Üç farklı dönem için aylık bağlama oranları
- Önceki yılın güncelleme katsayısı
- Önceki yılın enflasyon oranı
- Önceki yılın büyüme oranının yüzde 30'u
- İçinde bulunulan yılın enflasyon artışları
EMEKLİ MAAŞLARINDA YÜZDE 30 DÜŞÜŞ BEKLENTİSİ
Enflasyon oranlarının yıllara göre değişimi, emekli maaşları arasında adaletsizliklere neden olabiliyor. Enflasyonun düşük olduğu yıllarda bağlanan maaşlar da daha az oluyor. Örneğin, 2022'de emekli maaşı talebinde bulunanlar, 2021'de talepte bulunanlara göre yüzde 17 daha yüksek maaş aldılar. Benzer bir durumun 2024-2025 yılları arasında da yaşanması bekleniyor. 2024'te maaş talebinde bulunanlar, 2025'te talepte bulunanlara göre yüzde 30-35 daha yüksek maaş alabilecekler.
Bu duruma, 5510 sayılı Kanunda belirlenen maaş hesaplama yöntemi sebep oluyor. Aynı prim günü ve yıllık kazanca sahip iki kişi arasında, başvuru yılına göre maaş farkı ortaya çıkıyor. Ayrıca, enflasyonun üzerindeki refah payı da değişiklik gösteriyor.
KATSAYI SORUNU ÇÖZÜLMEK İSTENİYOR
Emekli maaşları, 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç farklı döneme göre hesaplanıyor. Bu hesaplamalar, üç ayrı kanuna göre yapılıyor. Daha sabit bir güncelleme katsayısı ve tek bir aylık bağlama oranıyla hesaplama yapılabilir. Bu sistem, daha fazla prim ödeyen ve daha uzun süre çalışanların daha yüksek maaş almasını sağlayarak, emekliliği değil çalışmayı teşvik eder.
ÇOK ÇALIŞANLA AZ ÇALIŞAN AYNI MAAŞI ALIYOR Bir diğer sorun, taban maaşın hemen üzerinde maaş alan emeklilerle ilgili. Örneğin, bugün 12.500 TL olan taban maaşın hemen üzerinde 13-15 bin TL bandında maaş alan çok sayıda emekli var. 3.600 gün prim ödeyen ile 9.000 gün Bağ-Kur primi ödeyen bir emekli arasında maaş farkı neredeyse hiç kalmıyor. Bu durum, özellikle 9.000 gün Bağ-Kur primi ödeyen esnaf için daha belirgin hale geliyor.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Aylık bağlama sistemi üçlü karma yapıdan çıkarılarak, tek bir oran ve güncelleme ile basitleştirilmelidir. Taban maaş uygulaması olumlu olsa da, yüksek prim ödeyen sigortalıların daha yüksek maaş almasını sağlayacak bir sistem oluşturulmalıdır. Bu sistem, emekliliği değil çalışmayı teşvik ederken, kayıt dışı çalışmanın da önüne geçecektir. Ayrıca, belirlenecek ortalama bir güncelleme katsayısı, emekli maaşlarındaki farklılıkları ortadan kaldıracak, enflasyon artışlarının her ay yapılması ise maaş erimesini engelleyecek ve refah payı gibi tartışmaları sonlandıracaktır.